Khi phí sử dụng đường bộ không còn là tự nguyện

“Phí sử dụng đường bộ” hay “phí bảo trì đường bộ”?

Hiện nay, trên các phương tiện truyền thông, cụm từ "Phí bảo trì đường bộ" xuất hiện ngày càng nhiều. Tuy nhiên, đây thực chất là một cách hiểu chưa đúng, làm giảm hẳn quyền lợi của người nộp phí. Trong Pháp lệnh số 38/2011/PL-UBTVQH  tại Điều 2 có định nghĩa rõ về phí như sau: 

"Phí là khoản tiền mà tổ chức, cá nhân phải trả khi được một tổ chức, cá nhân khác cung cấp dịch vụ được quy định trong Danh mục phí ban hành kèm theo Pháp lệnh này."

 Như vậy, phí mang tính chất đối giá và hoàn trả trực tiếp. Trở lại với danh mục phí thuộc lĩnh vực giao thông vận tải ban hành kèm theo Pháp lệnh, chúng ta không thể tìm thấy khoản “phí bảo trì đường bộ” mà chỉ có khoản phí sử dụng đường bộ mà thôi.  Vậy cái tên “phí bảo trì đường bộ” xuất phát từ đâu, thực chất nó bắt nguồn từ chính ý nghĩa mà Phí sử dụng đường bộ mang lại. Theo quy định tại Điều 7 Thông tư số 197/2012/TT-BTC về quản lý và sử dụng phí thì sau khi trừ đi các chi phí thu thì số tiền còn lại các đơn vị thu phí phải nộp vào tài khoản của Quỹ bảo trì đường bộ trung ương mở tại Kho bạc Nhà nước. Như vậy, Quỹ bảo trì đường bộ mới là cái tên đúng và nó được hình thành từ Phí sử dụng đường bộ.

Không chỉ ở Việt Nam mà hầu như tất cả các quốc gia trên thế giới, đường bộ có vị trí quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh quốc phòng. Và tất nhiên, trong quá trình khai thác, sử dụng, đường bộ cần phải được bảo trì theo yêu cầu kỹ thuật. Mặc dù trong những năm qua, các nguồn vốn cho công tác quản lý, bảo trì đường bộ đã được quan tâm, huy động, tuy nhiên nguồn vốn này mới chỉ đáp ứng được khoảng gần 40% nhu cầu quản lý bảo trì đối với hệ thống quốc lộ, và khoảng 20-30% nhu cầu với hệ thống đường bộ địa phương. Đây là khó khăn không nhỏ trong điều kiện vốn ngân sách không thể đáp ứng đủ nhu cầu bảo dưỡng, duy trì chất lượng hệ thống đường sá. Chính vì vậy người sử dụng đường bộ cần chung tay, góp sức, từng bước đáp ứng nhu cầu vốn cho công tác quản lý, bảo trì đường bộ thông qua Quỹ bảo trì đường bộ.

Mục đích thành lập Quỹ bảo trì đường bộ nhằm huy động các nguồn tài chính có liên quan đến sử dụng đường bộ để cùng với ngân sách nhà nước dần từng bước đáp ứng nhu cầu vốn công tác quản lý, bảo trì đường bộ; đúng theo nguyên tắc người sử dụng các dịch vụ phải trả tiền để nhận được dịch vụ ngày càng tốt hơn. Quỹ bảo trì đường bộ trung ương được sử dụng cho công tác quản lý, bảo trì hệ thống quốc lộ; Quỹ bảo trì đường bộ địa phương được sử dụng cho công tác quản lý, bảo trì hệ thống đường bộ địa phương. Bao gồm các khoản: Chi bảo trì công trình đường bộ; Chi quản lý công trình đường bộ; Chi hoạt động của Hội đồng quản lý quỹ bảo trì đường bộ và Các khoản chi khác có liên quan đến bảo trì, quản lý công trình đường bộ.

Đẩy mạnh thu phí sử dụng đường bộ

Phí bảo trì đường bộ đã được thực hiện từ 1/1/2013 nhưng đến nay các địa phương vẫn còn nhiều lúng túng trong việc triển khai nên kết quả đạt được rất thấp, đặc biệt đối với phương tiện xe máy. Riêng địa bàn Hà Nội dự kiến có khoảng 4,5 triệu xe máy, tuy nhiên trong năm 2013 cũng chỉ thu được 55 tỷ đồng phí bảo trì đường bộ, đạt tỷ lệ rất thấp với khoảng 21% so với kế hoạch đề ra. Nguyên nhận một phần từ sự chây ì, trốn tránh của người dân với nhiều lý do như "nơi này chưa thu, nơi kia thu" hay phương tiện của gia đình không tham gia hoặc ít tham gia giao thông ... Nhưng vấn đề lớn nhất lại từ chính cách thức tiến hành thu nộp phí sử dụng đường bộ hiện nay. Cụ thể là ở rất nhiều nơi, khi có thông tin nộp phí, người dân rất ủng hộ nhưng không thấy ai thu cả, cũng không biết nộp cho ai. Ngay cả bản thân những người có trách nhiệm thu phí cũng chưa làm hết trách nhiệm hoặc không đủ năng lực triển khai hoạt động thu phí. Việc giao cho tổ trưởng dân phố là rất khó khăn và phức tạp, vì những người này cũng không nắm được mỗi nhà có bao nhiêu xe, xe bao nhiêu phân khối, rồi sẽ có sự tiêu cực xin - cho trong nội bộ tổ dân phố ...

Bên cạnh đó, do không có chế tài xử phạt nên chủ phương tiện không hiểu nghĩa vụ phải nộp phí mà cho rằng đây là việc làm mang tính tự nguyện, nộp thì nộp, không nộp cũng chẳng sao. Nhiều trường hợp, cảnh sát giao thông phát hiện cũng chỉ có thể nhắc nhở, rồi đâu vẫn hoàn đấy.

Để khắc phục những khó khăn trên, Bộ tài chính đã ban hành Thông tư 133/2014/TT-BTC về hướng dẫn chế độ thu, nộp, quản lý và sử dụng phí sử dụng đường bộ theo đầu phương tiện, theo đó thì với các trường hợp chủ phương tiện không nộp phí sử dụng đường bộ theo đầu phương tiện sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định tại Thông tư 186/2013/TT-BTC và các văn bản pháp luật liên quan, mức phạt sẽ từ 01 – 03 lần số tiền không nộp phí sử dụng đường bộ theo đầu phương tiện. Bên cạnh đó, Thông tư cũng hướng dẫn việc thu, nộp và quản lý sử dụng phí sử dụng đường bộ, theo đó thì  Ủy ban nhân dân cấp xã chỉ đạo tổ dân phố, thôn, bản hướng dẫn chủ phương tiện trên địa bàn kê khai phí sử dụng đường bộ và tổ chức thu phí đầy đủ.