Mang thai hộ và cái nhìn ngược chiều kim đồng hồ

Một số điểm bất cập có thể kể đến trong quy định này như hiệu quả chưa rộng, tính khả thi không cao, khó áp dụng trên thực tế. Cụ thể:

Thứ nhất, về điều kiện quy định người mang thai hộ phải là người thân thích cùng hàng bên vợ hoặc bên chồng nhờ mang thai hộ. Quy định như vậy có thể nhằm hạn chế tình trạng thương mại hóa hoặc phát sinh tranh chấp xung quanh hành vi này. Nhưng về bản chất, nếu đảm bảo các quy định liên quan đến thỏa thuận mang thai hộ, quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia được điều chỉnh toàn diện, cụ thể và chặt chẽ thì không nhất thiết chỉ giới hạn trong phạm vi “người thân thích.” Trên thực tế, nhiều trường hợp những cặp vợ chồng hiếm muộn khao khát có một đứa con nhưng không có người thân thích hoặc người thân thích không đảm bảo các điều kiện theo quy định của Luật. Nếu quy định chỉ giới hạn trong phạm vi nhỏ như vậy rõ ràng là vấn đề đã đặt ra nhưng chưa được giải quyết triệt để, người có nhu cầu vì vậy vẫn phải tiến hành dưới dạng “chui”, có hoàn cảnh phải ra nước ngoài thực hiện trái phép việc mang thai hộ.

Thứ hai, trong số hơn 700.000 cặp vợ chồng hiếm muộn tại Việt Nam hiện nay, những người được xác định “không thể mang thai và sinh con ngay cả khi đã áp dụng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản” chiếm tỷ lệ không cao, hầu hết là những phụ nữ gặp vấn đề như không có buồng trứng, không có tử cung hoặc tử cung dị dạng. Nhưng nguyên nhân khiến phụ nữ vô sinh thì rất nhiều: do sức khỏe yếu như bị các bệnh về tim, về thận; các bệnh về nội tiết tố ... Họ rất khó để có thể mang thai, hoặc có thì cơ hội giữ được cũng rất nhỏ chứ không phải hoàn toàn hết hi vọng. Nên chăng chỉ giới hạn điều kiện để vợ chồng được nhờ mang thai hộ ở mức độ thấp hơn, ví dụ: “phải có xác nhận của tổ chức y tế có thẩm quyền về việc người vợ khó mang thai và sinh con ngay cả khi đã áp dụng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản.”

 Thứ ba, theo quy định, cả hai bên tham gia thỏa thuân mang thai hộ đều phải được tư vấn về y tế, pháp lý, tâm lý. Việc tư vấn được thực hiện như thế nào? Do cơ sở nào thực hiện? Cần có giấy tờ gì chứng minh kết quả này? Nhưng trên hết là quy định như vậy có khả thi hay không khi những người có nhu cầu phải trải qua một loạt các quy trình thủ tục phức tạp và rất tốn kém, trong khi chi phí cho việc mang thai hộ vốn không hề nhỏ.

Thứ tư, hai bên sẽ tự thỏa thuận với nhau về thời điểm giao con. Trường hợp nếu phát sinh tranh chấp trong việc giao – nhận con thì các bên có thể khởi kiện ra Tòa án. Tuy nhiên, thời gian kiện tụng thông thường nhanh thì vài tháng, chậm thì có thể tính bằng năm, khi đó vấn đề chăm sóc, nuôi dưỡng và bảo đảm các quyền pháp định cho trẻ do ai thực hiện? Theo quy định của pháp luật về đăng ký và quản lý hộ tịch, khi đi khai sinh cần có giấy chứng sinh do cơ sở y tế nơi trẻ sinh ra cấp. Nhưng trên thực tế, người sinh ra trẻ và người mẹ thực sự là hai cá nhân khác nhau, vậy việc đăng ký khai sinh sẽ được giải quyết như thế nào? Trẻ chưa được khai sinh sẽ không được hưởng các quyền lợi khác, ví dụ như  được khám chữa bệnh miễn phí khi dưới 6 tuổi; được miễn học phí khi được đào tạo tại các trường tiểu học công lập; quyền được hưởng các chính sách hỗ trợ, chăm sóc, bảo vệ của địa phương, Nhà nước ...

 Dưới cái nhìn đa chiều, một vấn đề dù tích cực đến đâu cũng không thể tránh khỏi một số điểm hạn chế. Đây cũng là những yếu tố cần cân nhắc để cơ quan hành pháp chú trọng và ban hành các văn bản dưới luật có tính hiệu quả.