Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Bộ luật tố tụng dân sự và vấn đề thời hiệu khởi kiện

Đổi mới thủ tục hành chính trong các cơ quan tư pháp nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tiếp cận công lý; người dân chỉ nộp đơn đến Tòa án, Tòa án có trách nhiệm nhận và thụ lý đơn. Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Bộ luật tố tụng dân sự đã xác định thời hiệu khởi kiện vụ án không phải là điều kiện để thụ lý vụ án và có thể nói đây là điểm thay đổi mang tính chất đột phá.

(Ảnh sưu tầm)

Thời hiệu khởi kiện được quy định tại Điều 159 Bộ luật tố tụng dân sự (“BLTTDS”) và được sửa đổi bổ sung tại khoản 22 Điều 1 của Luật sửa đổi. So với quy định trong BLTTDS thì khoản 1, 2 Điều 159 vẫn được giữ nguyên, sửa đổi khoản 3 và bổ sung khoản 4.

Trong việc giải quyết vụ án dân sự, Khoản 3 Điều 159 được sửa đổi, bổ sung như sau: “Thời hiệu khởi kiện vụ án dân sự được thực hiện theo quy định của pháp luật. Trường hợp pháp luật không có quy định về thời hiệu khửi kiện vụ án dân sự thì thực hiện như sau:

a)   Tranh chấp về quyền sở hữu tài sản, tranh chấp về đòi lại tài sản do người khác quản lý, chiếm hữu; tranh chấp về quyền sử dụng đất theo quy định của pháp luật về đất đai thì không áp dụng thời hiệu khởi kiện;

b)   Tranh chấp không thuộc trường hợp quy định tại điểm a khoản này thì thời hiệu khởi kiện vụ án dân sự là hai năm kể từ ngày cá nhân, cơ quan, tổ chức biết được quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm”.

Nếu chỉ quy định sửa đổi như trên thì chúng ta chưa thấy được sự thay đổi về chất trong quy định của pháp luật tố tụng dân sự về thời hiệu khởi kiện. Nghị quyết số 49 - NQ/TW ngày 02/06/2005 về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã xác định: “Đổi mới thủ tục hành chính trong các cơ quan tư pháp nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tiếp cận công lý; người dân chỉ nộp đơn đến Tòa án, Tòa án có trách nhiệm nhận và thụ lý đơn”. Đây là một trong những quan điểm chỉ đạo khi xây dựng Luật sửa đổi. Từ quan điểm chỉ đạo này, Luật sửa đổi đã xác định thời hiệu khởi kiện vụ án dân sự không phải là điều kiện để thụ lý vụ án và có thể nói đây là điểm thay đổi mang tính chất đột phá. Trước đây, theo quy định của BLTTDS, khi nhận được hồ sơ khởi kiện, Tòa án phải nghiên cứu và xem xét các điều kiện thụ lý như quyền khởi kiện, thẩm quyền của tòa án, thời hiệu khởi kiện ... để xác định xem có thụ lý hay không. Trường hợp hết thời hiệu khởi kiện thì Tòa án sẽ không thụ lý vụ án, trả hồ sơ khởi kiện cho đương sự theo điểm a khoản 1 Điều 168 BLTTDS. Nay theo quy định tại Điều 168 được sửa đổi thì các trường hợp mà Tòa án trả lại đơn khởi kiện không có trường hợp hết thời hiệu khởi kiện. Như vậy, thời hiệu khởi kiện theo quy định của Luật sửa đổi không phải là điều kiện để xác định việc thụ lý vụ án dân sự.

Sở dĩ có sự thay đổi như vậy là do Luật này đã thay đổi quan niệm về thời hiệu khởi kiện vụ án dân sự. BLTTDS quan niệm rằng thời hiệu khởi kiện là thời hiệu thụ lý đơn, là thời hạn mà chủ thể được quyền khởi kiện để yêu cầu Tòa án giải quyết vụ án dân sự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm. Nếu thời hạn đó kết thúc thì chủ thể đó mất quyền khởi kiện. Với quan niệm như vậy, thực tiễn giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án đã gặp nhiều khó khăn vướng mắc, nhiều trường hợp ảnh hưởng tới quyền và lợi ích của các đương sự và không phù hợp với thông lệ quốc tế. Để khắc phục vấn đề này, Luật sửa đổi đã tiếp cận theo hướng thông lệ quốc tế, tách bạch việc thụ lý của tòa án với quyền của các chủ thể trong quan hệ tố tụng dân sự. Thời hiệu khởi kiện ở đây không nên hiểu là thời hiệu thụ lý đơn, mà phải được hiểu là bên có nghĩa vụ được miễn trừ nghĩa vụ khi đã hết thời hạn mà họ phải thực hiện nghĩa vụ của mình. Còn quyền khởi kiện là quyền cơ bản của các chủ thể trong quan hệ pháp luật dân sự và Tòa án luôn có trách nhiệm phải thụ lý đơn khởi kiện và không được lấy lý do thời hiệu khởi kiện đã hết để từ chối thụ lý đơn khởi kiện khi có yêu cầu. Ví dụ: đối với vụ án vay tiền khi đã hết thời hiệu khởi kiện, theo cách hiểu nêu trên thì bên cho vay vẫn có quyền khởi kiện yêu cầu Tòa án giải quyết và Tòa án phải có trách nhiệm thụ lý vụ án để xem xét, quyết định việc bên vay phải có trách nhiệm thanh toán toàn bộ khoản tiền đã vay hay được miễn trừ toàn bộ hoặc một phần khoản tiền đã vay.

Nhờ có sự thay đổi trong quy định về thời hiệu khởi kiện tại Luật sửa đổi bổ sung một số điều của BLTTDS nên trên thực tế đã có nhiều tranh chấp nếu chiếu theo quy định cũ đã hết thời hiệu khởi kiện thì nay đã được thụ lý giải quyết. Một vụ án dân sự mà Công ty Luật TNHH Trung Nguyễn đang tiến hành giải quyết có liên quan đến vấn đề thời hiệu khởi kiện này là vụ kiện “Đòi tiền và tài sản cho mượn” giữa nguyên đơn là bà Nguyễn Thị Phong và bị đơn là ông Đào Đức Trung và bà Cao Thị Kim Chi. Nội dung vụ việc như sau: năm 2007 và 2008 bà Nguyễn Thị Phong (người giúp việc) đã cho vợ chồng ông Đào Đức Trung và bà Cao Thị Kim Chi (chủ nhà) lần lượt vay 26.500.000 đồng và 1,9 cây vàng. Đến hạn trả nợ tiền và vàng ông Trung và bà Chi đã khất nợ, sau đó bà Phong đã đòi nhiều lần nhưng vợ chồng ông bà Trung, Chi vẫn không trả. Đến ngày 07/09/2012 bà Phong đã nộp đơn khởi kiện ra TAND quận Ba Đình. Vụ án đã được TAND quận Ba Đình xét xử sơ thẩm ngày 22/01/2014. Tuy nhiên sau đó phía bị đơn có kháng cáo và hiện hồ sơ vụ án đã được chuyển lên TAND thành phố Hà Nội để giải quyết theo thủ tục phúc thẩm.

Như vậy, qua trường hợp này có thể thấy việc sửa đổi quy định về thời hiệu khởi kiện trong Luật sửa đổi bổ sung một số điều của BLTTDS đã có nhiều ý nghĩa thiết thực. Đặt giả thiết, bà Phong nộp đơn khởi kiện vào năm 2011 (trước thời điểm Luật sửa đổi bổ sung một số điều của BLTTDS có hiệu lực) thì vụ án này đã không được thụ lý giải quyết do hết thời hiệu khởi kiện. Trên thực tế, bà Phong đã nộp đơn khởi kiện tới TAND quận Ba Đình vào tháng 9 năm 2012 (thời điểm luật sửa đổi có hiệu lực) nên bà đã được pháp luật bảo vệ và nhờ đó số tiền và tài sản bà dành dụm cả đời mới có cơ hội lấy lại được.

Đỗ Thị Tùng

Tập sự hành nghề luật sư

Công ty Luật TNHH Trung Nguyễn

Số 118, phố Yên Lãng, Đống Đa, Hà Nội